'A ha palofita, ko e fakamalohi.

Pearry Green.

'I he 'Ekesotosi 3:13-14, 'oku tau vakai ai, 'a ia na'e fakaha 'e Mosese ke hoko ko ha palofita 'i he taimi na'a ne 'alu ki he fanau 'a 'Isileli:

13 Pea pehēange ʻe Mōsese ki he ʻOtua, “Vakai, ʻo kau ka hoko atu ki he fānau ʻa ʻIsileli, pea u pehē kiate kinautolu, ‘Ko e ʻOtua ʻo hoʻomou ngaahi tamai kuo ne fekau au kiate kimoutolu; pea te nau pehē mai kiate au, ‘Ko hai hono huafa?’ Pea ko e hā te u tala kiate kinautolu?” 14 Pea pehē ʻe he ʻOtua kia Mōsese, “KO AU, KO E KO AU: pea pehē ʻe ia, Te ke lea pehē ki he fānau ʻa ʻIsileli, ‘Kuo fekau au ʻe he KO AU kiate kimoutolu.’ ”

'Oku nau fakatonuhia'i 'a Mosese? Na'a nau to'o ha fili pea 'oku loto fiemalie 'a e ko ha palofita? Na'e tu'u mo fakaha ko ia 'a ha palofita ne fekau'i mai mei he 'Otua ki he Felo? 'Ikai, na'e fakatonuhia'i 'a Mosese 'aki e me'a na'e fakaha 'e he 'Otua kiate ia pea ko na'e 'e Mosese kotoa kuo ke hoko atu. Ka ke manatu'i 'a e fanau 'o 'Isileli kuo 'osi tala'ofa mai ha tokotaha fakahaofi. Ia, hili e Mosese na'a ne tataki kinautolu mei 'Isipite, pea 'i he funga 'o e Tahi Kulokula, na'e na'e kole ki he 'Otua ke ne fafanga kinautolu kueili mo e mana, na'a ne ma'u 'a e ngaahi fekau 'e Hongofulu 'i he mana tongi 'i he maka, pea ne foaki kiate kinautolu, toutou, e folofola 'a e 'Eiki, na'e 'i ai pe ha tokolahi na'e 'ikai ke nau tui kiate ia ke ne hoko ko e tangata 'a e 'Otua. 'E lava fefe 'a e hoko 'a ha me'a pehee? Pe koe'uhi he na'a nau fie ma'u ha taha ke fakatonuhia'i ia. Na'a nau 'eke ange pe na'e fefe kinautolu ke 'ilo na'e ha'u 'a e folofola 'a e 'Otua kia Mosese. Kuo 'i ai ha totonu ke 'ikai ha toe veiveiua hili 'a e me'a kotoa pe kuo nau mamata ki ai, ka ka nau loto veiveiua. Na'a nau tui 'i he 'Otua pea mo hono tauhi 'ene folofola, ka ne 'ikai ke nau tui ko Mosese ko ha palofita 'a e 'Otua 'i he fehangahangai mo ha fakatupu lomekina he ko e fakamo'oni ko ia na'e fekau'i mai ia 'e he 'Otua kiate kinautolu. Ka na'a nau kui pe.

Manatu'i, 'oku fakatonuhia'i ai 'a Sione ko e papitaiso? Tuku ke tau kakato o fakafou 'eni toe pehe 'oku 'i ai 'e 'ikai ha toe veiveiua.

'I he taimi na'e 'alu ai 'a e kakai ke fehu'i 'a Sione "'a ia na'a ne", hange ko hono fakamatala'i 'i he Sione 1:19, ne nau 'ilo ai 'a e kikite 'a Malakai 4:5-6a. Na'a nau 'ilo'i foki, 'oku 'ikai ha veiveiua, 'a e fo'i lea 'oku ha'u ki he Tamai 'a Sione kimu'a pea toki fanau'i 'a Sione, fefe te ne 'alu atu 'i he "ko e Laumalie 'o 'Ilaiase" mo liliu 'a e loto 'o e "ngaahi tamai ki he fanau". Ko 'eni, 'e lava ke 'i ai ha 'uhinga 'e ua pe ki he tali kovi 'a Sione ki he fehu'i 'a e kakai ki he tatau ai pe pe ko 'Ilaiase. Pe ka 'oku na fai ia kapau ko e 'Ilaiase 'o ha veesi folofola kehe ange kiate ia, pe na'e 'ikai ke ne 'ilo'i 'a e folofola. Ka, 'e lava ke u fakamo'oni'i na'e 'ilo 'e Sione 'a e fo'i lea ko ia, koe'uhi ko e taimi 'oku nau 'alu 'i he ke fehu'i kiate ia, "Ko koe 'a e palofita?" Na'e 'ilo 'e Sione 'oku nau 'uhinga ki ai e Palofita ko ia kuo tala'ofa 'aki 'e Mosese 'i he Teutalonome 18. 'Ene faka'ikai'i leva na'e hoko ko e Palofita ko ia na'e pehe 'e Mosese 'e taha ia 'e hange pe ko ia. Faifai pea Sione fokotu'u ia, 'i he Sione 1:22-23:

Ko ia kuo tohi...
22 Ko ia naʻa nau pehē ai kiate ia, “Ko hai koe?” Koeʻuhi ke mau tala kiate kinautolu naʻe fekauʻi ʻakimautolu. “Ko e hā hoʻo lea kiate koe?”
23 Pea pehē ʻe ia, “Ko au ‘ko e leʻo ʻoe tokotaha ʻoku kalanga ʻi he toafa, Fakatonutonu ʻae hala ʻoe ʻEiki,’ ” ʻo hangē ko e lea ʻae palōfita ko ʻIsaia.

Na'e 'ilo'i 'e Sione e fo'i lea lelei fe'unga ke 'ilo'i 'oku ne na'e pehe 'e 'Isaia 'i he 'Isaia 40: 3 'e ha'u ha taha. “Ko e leʻo ʻo ia ʻoku kalanga ʻi he toafa, “Teuteu ʻae hala ʻo Sihova, fakatonutonu ʻae hala lahi ʻi he toafa maʻa hotau ʻOtua.” Na'a ne toe 'ilo'i foki 'e Malakai 3:1 pehe, "teuteu ʻae hala ʻi hoku ʻao:" ko e palofita na'e foki na'e pehe 'e 'Isaia. Ka 'oku faka'ikai'i 'e Sione ko 'Ilaisia. Na'a ne 'ilo'i ko e ke liliu 'a e loto 'o e "ngaahi tamai ki he fanau" koe'uhi na'e ma'u 'e he 'ene tamai ko Sakalia, 'a e kikite ko ia. Na'e toe 'ilo foki 'a Sione ko ia 'i he Laumalie 'o 'Ilaisiaa, ko ia 'oku malava 'oku nau na'e fehu'i kiate ia pe ko e 'Ilaisia 'o Malakai 4 ko e ke liliu 'a e loto 'o e "fanau ki he Tamai" kimu'a 'i he "fu'u 'aho lahi mo fakamanavahe" 'o e 'Eiki? Fakanatula pe, na'a ne tali kinautolu koe'uhi na'e 'ikai ke ne "'a 'Ilaisia". Ka, 'oku fakatonuhia'i ai 'a Sione? Na'e sai'ia 'aupito he ko hai ia, ka ko hai na'a ne tu'u hake 'o fakaha ange kiate kinautolu 'a e kakai? Na'a ne talaange kiate kinautolu ia 'a ia na'a ne na'e, hange ko hono lekooti 'i he Sione 1:23:

Tau toe lau ia...
23 Pea pehē ʻe ia, “Ko au ‘ko e leʻo ʻoe tokotaha ʻoku kalanga ʻi he toafa, Fakatonutonu ʻae hala ʻoe ʻEiki,’ ” ʻo hangē ko e lea ʻae palōfita ko ʻIsaia.

'Oku nau fakatonuhia'i 'a e Kalaisi? Luke 9:18-20 siteiti...
18 Pea naʻe pehē, ʻi heʻene lotu tokotaha pe, kuo ʻalu ange ʻene kau ākonga: pea fehuʻi ia kiate kinautolu, ʻo pehē, “ʻOku pehē ʻe he kakai, ko hai au?”
19 Pea naʻa nau lea, ʻo pehēange, “Ko Sione ko e Papitaiso;” kae pehē ʻe he niʻihi, “Ko ʻIlaisiā;” pea pehē ʻe he niʻihi, “Kuo toetuʻu ha taha ʻi he kau palōfita motuʻa.”
20 Pea pehē ʻe ia kiate kinautolu. “Ka ʻoku pehē ʻekimoutolu ko hai au?” Pea lea ʻa Pita, ʻo pehēange, “Koe Kalaisi koe ʻoe ʻOtua.”

'I he fakamatala 'e taha, na'e tali mai 'e Sisu: “Saimone Pāsiona, ʻoku ke monūʻia: he naʻe ʻikai fakahā ia kiate koe ʻe he kakano mo e toto, ka ko ʻeku Tamai ʻoku ʻi he langi. Pea ʻoku ou tala atu foki kiate koe, Ko Pita koe, pea te u langa hoku siasi ki he maka ni; ('o e fakaha) pea ʻe ʻikai lavaʻi ia ʻe he ngaahi matapā ʻo hētesi.” (Matiu 16:17).

'Omi heni kiate kitautolu 'etau tokoni 'uluaki ki he fakamalohi 'a ha palofita. 'Oku ma'u ia 'i he fakaha. Pea 'oku ma'u ia 'i he Palofita ko ia 'o fakamo'oni'i ia. 'Oku fakatonuhia'i e folofola 'a e 'Otua pe ko ia ke hoko ko e folofola 'a e 'Otua. Na'e fakaha 'e Mosese 'a ia ke hoko ko ha palofita 'a e 'Otua. Na'e pehe 'e Sione ko e papitaiso ko e taha 'a ia 'oku lea 'a 'Isaia, pea ko Sisu ako'i 'Ene kau akonga ko e Kalaisi.
----

Ka pehe 'eni 'e Sisu 'i he Sione 10:36-38...
36 ʻOku mou pehē kiate ia kuo fakatapui ʻe he Tamai, ʻo fekau ki māmani, ʻOku ke fie ʻOtua; koeʻuhi naʻaku pehē, Ko e ʻAlo au ʻoe ʻOtua?
37 Kapau ʻoku ʻikai te u fai ʻae ngāue ʻo ʻeku Tamai, ʻoua te mou tui kiate au.
38 Ka ʻi heʻeku fai ia, kapau ʻoku ʻikai te mou tui kiate au, tui ki he ngāue: koeʻuhi ke mou ʻilo, mo tui, ʻoku ʻiate au ʻae Tamai, mo au ʻiate ia.

Na'e talaange 'e Sisu kiate kinautolu 'oku kapau 'oku 'ikai lava ke ke tui ko e me'a 'oku ou fakaha kiate kimoutolu, tui leva ko e ha 'oku ke sio mai kiate au 'oku. He taimi ni 'oku 'i ai 'a e 'ikai ha fakamalohi 'e kehe 'a e palofita 'a e 'Otua: 'uluaki, te ne tala atu ko hai ia. Ko hono ua, te ne fai 'a e ngaahi ngaue 'oku ne fekau'i mai ke fai. Ko e founga te ke lava ai 'o tala 'a ha palofita ne fekau'i mai mei he 'Otua.

Ko e taimi ni, pea kapau 'oku 'i ai ha palofita kimu'a 'i he ha'ele mai 'a e 'aho "lahi mo fakamanavahē" 'a e 'Eiki, ko e taha 'i he Laumalie 'o 'Ilaisiaa. 'Oku 'i ai ha ngaue ko ia 'e fie ma'u ke fai. 'E fakahoko 'ene ngaahi ngaue ko e taha 'i he Laumalie 'o 'Ilaisiaa. Te ne liliu 'a e loto “ʻoe fānau ki heʻenau mātuʻa,...” Te ne fakahoko Matiu 17:11 'oku pehe ai 'e Sisu 'a e na'a ne 'e "toe fakafoki mai 'a e ngaahi me'a kotoa pe" 'i he ngaahi liliu 'e ni'ihi, lau 'a e potufolofola ko 'eni "Te ne fakatonutonu 'a e ngaahi me'a ko ia kuo nau 'alu ki he me'a 'oku hala."
----

Na'e lea 'a e Tohi 'a fakahaa 'o e ta'u ko 'eni kuo 'osi e ta'u Laodicean, ko ha talafekau 'a ia te ne fakaha kiate kinautolu na'a nau 'oku "loto mamahi, mamahi, masiva, kui, mo e telefua", pea 'oku 'ikai ke 'ilo ia. 'Oku ui ia ko e 'angelo hono fitu 'a talafekau ko 'eni 'i he fakaha 10:7, pea pehe 'e ia, "...ʻi he lolotonga ʻo ʻene fakaongo, ʻe fakakakato ʻae ngāue fufū ʻae ʻOtua, ʻo hangē ko ʻene fakahā ki heʻene kau tamaioʻeiki ko e kau palōfita.”

Ko ia 'oku 'i ai ha ngaue pau ko e palofita 'a e Malakai 4 ke fai. Na'a ne 'e 'ikai ke fakatonuhia'i ia 'i ha fa'ahinga Siasi. 'Oku ne 'e 'ikai ke loto 'a e tokolahi, ka te ne 'ilo ko hai ia. 'E 'i ai pe kinautolu 'e mamata kiate ia pea 'e 'ikai te nau 'ilo'i ia, ka he 'ikai foki ke kinautolu 'aki e laumalie tatau pe ko kinautolu 'oku nau tali 'a Sisu 'i he'ene ngaahi ngaue, 'o ne pehe 'i he Sione 7:31. “...ʻOka haʻu ʻae Kalaisi, ʻe lahi hake ʻae mana ʻe fai ʻe ia ʻi he ngaahi meʻa ni kuo fai ʻe he tangata ni?”

Ka 'i he taimi 'oku hoko mai 'a e Palofita ko 'eni 'a e Malakai 4 mo e Laumalie 'o 'Ilaisiaa ke fakafoki mai 'a e ngaahi me'a kotoa pe mo e 'osi 'a e me'a lilo 'o e 'Otua, he mamani he 'ikai taau mo ia, ange na'e mo'ui taau 'a e kau palofita 'o e kuonga mu'a. Te ke fakahehema ke ma'u 'a e lahi 'o e tui fakalotu pea mo taukapo'i 'a e ngaahi totonu lahi fau, koe'uhi te nau kui e 'a'ahi mai 'a e tokolahi 'o e kakai.

Ko e tangata ko 'eni 'e hoko mai, fai 'a e lelei pe. Te ne ha'ele mai ko hono fakahoko 'o e folofola, 'o ne 'omi ha popoaki ki he kakai fili, 'a ia ko e ta'ahine mali 'a Kalaisi, ka te ne fehi'anekina'i 'e he kau taki fakalotu. Te nau fakaha 'a e laumalie tatau pe ko kinautolu 'oku tu'u 'i he va'e 'o e kolosi 'o pehe, "na'a ne fakahaofi 'a e ni'ihi kehe ka ne fa'a fakamo'ui ia." Hiki kotoa pe 'a ia 'oku ne 'ai 'a e Palofita ko 'eni 'e lava ke ke tokoni ki he fa'ahinga 'o e tangata, ka na'a ne 'e fakaanga'i, ma'u hala, mo fakafisinga'i koe'uhi ko e tokateline 'oku ne 'omi. Fakanofo ko ha palofita mei he manava, ko e kotoa 'o e kau palofita, 'ene ha'ele mai 'e tomu'a fakalele 'e he Ha'ele 'Angaua mai 'a e 'Eiki ko Sisu Kalaisi - pea te ne ha'ele mai 'i he Laumalie 'o 'Ilaisiaa.

Liliu 'o e ngaahi konga mei he... The Acts of the Prophet
- Chapter 2 - Of whom the world is not Worthy.
(PDF Lea faka-Pilitania)
Lau 'a e fakamatala kakato 'i he...
  A ia he mamani 'oku 'ikai ke mo'ui taau. (PDF)

Ko e moʻoni kuo ne toʻo kiate ia ʻa ʻetau ngaahi vaivai, ʻo ne fua ʻetau ngaahi mamahi: ka naʻa tau mahalo kuo tautea mo taaʻi ia mei he ʻOtua, pea mamahiʻia.

Ka naʻe lavea ia koeʻuhi ko ʻetau ngaahi angahala, naʻe fakavolu ia koeʻuhi ko ʻetau ngaahi hia: naʻe ʻiate ia ʻae tautea koeʻuhi ke tau fiemālie; pea ʻi hono ngaahi tā ʻoku tau moʻui ai.

ʻIsaia 53:4,5